Gampang Prawoto "puser bumi" Antologi Geguritan

sastra-bojonegoro :
"puser bumi" Antologi Geguritan   Masgampang Prawoto 
Tintingan: Bonari Nabonenar 

puser bumi

Antologi Geguritan

Masgampang Prawoto

puser bumi

tintingan: Bonari Nabonenar

gunggung kaca: xvi + 108

penerbit: Azzagrafika
isbn: 978-602-777-715-6

 reginipun: Rp25.000
...
ongkos kirim: Rp15.000
menawi ngresakaken ngaturi sesambetan lumantar: 08155143443 - 081335262371

Puser Bumi: Kasetyan marang Gurulagu

Nalika Mas Gampang Prawoto kirim layang setrum amrih aku bisa melu maca kumpulan geguritane sadurunge kababar dadi buku, takkira manawa aku mung kudu urun panemu (yen duwe) amrih bukune mengko dadi luwih nges. Mula sawise maca sakeplasan aku banjur mbaleni kanthi menehi tandha ing tembung-tembung kang manut pangiraku kurang trep utawa ngusulake milih tembung sejene, amarga tembung-tembung ing sawijining guritan ora mung dipilih merga tegese, nanging uga amarga tetimbangan seje. Nanging, sawise cathetan isi usulan telu apa papat ngono takkirimake, Mas Gampang malah nyuwun ”komentar”. Takkira yen cukup saukara apa rong ukara kang padatane dipacak sajroning buku (endorsment) ngana kae. Tibake, Mas Gampang kepengin ana cathetan rada dawa kaya kang nate kapacak ing buku guritane Mas Yusuf Susilo Hartono, Ombak Wengi. Tundhone, ya rada gedandapan! Sagaduk-gadukku iki takgawe palapuran saka olehku ambal-ambalan maca isine Puser Bumi iki. Yen ana wong sewu maca buku iki, mesthi bisa dadi sewu cathetan kang beda-beda. Muga-muga ana kang banjur ndadekake tulisan kang bisa kapacak ing ariwarti/kalawarti apadene ing kacamaya. Yen cathetanku banjur kapacak ing kene, ora amarga iki cathetan kang paling apik, nanging mung amarga saka wus guletku karo Mas Gampang Prawoto.

(1)

Mas Gampang Prawoto kerep maca geguritane, ing desa, ing kutha, malah uga wis tekan negara liya. Kanyatan iku bisa kanggo salah sawenehe pancadan kanggo miyaki geguritane kang banjur dibukokake iki kanthi sangu pangira: bakal nemokake luwih akeh (yen ora kabeh) guritan kang nengenake dhong-dhing (-ing) suwara, musikalitas, lan kang kanthi enggal bisa ditampa lan diwerdeni dening kang padha nyekseni nalika diwacakake ing ”panggung” (dening penggurite utawa wong liyane). Mula, gurit kang mangkono iku ing donyane Sastra Indonesia sinebut puisi panggung, kanggo mbedakake karo puisi (guritan) kamar.

Guritan kang sajak luwih mathuk diwaca ing panggung, contone: Ana Ambune Ora Ana Rupane, Panembrama, Banjire Wis Surut, S u m i l a h, Gurit Swarna Dwipa, dene kang sajak kurang pas di-panggung-ake contone: Wader Kalen Jenang Sela, Wisik Merapi, Lesus, Pepesthi, Perkutut, Ngelak, Mung Siji. Iku mung contone. Nanging, yen mung awewaton kasetyane penggurit marang guru lagu ing saben guritan, kaya-kaya (meh)  kabehisine Puser Bumi iki bisa dadi apik yen di-panggung-ake. Nanging, dhong-dhing (efek musikalitas) kang kaya-kaya mung diwenehi papan kadidene guru lagu (dhong-dhinge suwara ing pungkasane larik) bisa ndadekake ’ilat’ kesrimpet utawa kesandhung-sandhung.

Kajaba dhong-dhing kang manjila, guritan kang banget mathuk di-panggung-ake padatane ora aweh papan jembar marang tembung apadene ukara-ukara rinengga mawa sanepan, pralambang, wangsalan, lan sapiturute, kajaba kang wus banget populer ing bebrayan. ”Guritan panggung” mrayogakake tembung lan ukara-ukara kang luwih ”thok-ngel”, blak kotang. Guritan Ana Ambune Ora Ana Rupane kawiwitan kanthi larik kang top banget lamon dipanggung-ake: //Aku turun anglingdarma/satriya binathara kinasih dewa// --nanging guritan iki kebak ukara-ukara pasemon, pralambang kanggo nggambarake saweneh tlatah (Bojonegoro = Bumi Anglingdarma) kang sugih SDA (sumber daya alam): lenga patra, marmer, gas bumi: //kalamun bisa gegerku bakal dakbur/dakdadekake sumur/dakilekake klawan pipa-pipa otot waja/ kang senajan ora rumit banget bakal mrelokake atur ater-ater (pengantar) yen arep di-panggung-ake, luwih-luwih ing satengahe ”para rawuh” kang durung banget wanuh marang Bojonegoro.

(2)

Puser Bumi ngemot guritan cacah 71 kanthi maneka warna underan prakara (tema) kang diguritake, saka saka tresna-asmara, politik, ekonomi, panguripane wong karang padesan apadene wong kutha gedhe. Ana guritan kang rinipta kanthi njawil saweneh paraga: Hery Lamongan –sapepadhane penggurit (Prampang),  Adhiku Agus (Candhikala Isuk), KY (GuritKembang Jati).

Ginurit kanthi njawil paraga Hery Lamongan (sapepadhaning pengurit) gurit Prampang sipate mung aweh pawarta, ora ngajak wawanrembug, ora melingake apa-apa kanthi walaka. Beda karo Gurit Kembang Jati kang ’kaaturake’ marang KY (= Kang Yoto, Bupati Bojonegoro nalikane guritan iki karipta?) isine wujud piweling utawa saemper ’pitutur’ kanggo paraga kang lagi nyekel bang-bang pangalum-auming praja (Kabupaten Bojonegoro). Dene Candhikala Isuk mujudake tembang kingkin/sedhih (serenade), awit kelangan sedulur enom (adhi) kang banget ditresnani, kang luwih dhisik tinimbalan dening Gusti Kang Murbeng Gesang.

Pinangka sapepadhaning penggurit, geneya Hery Lamongan dijawil ing guritan Prampang kang wantah ngemot pawarta tanpa ngajak rembugan, upamane kanthi ngungalake ukara pitakon, utawa nawakake panemu, utawa meling apa ta apa ngono? Geneya Hery Lamongan pinangka sapepadhaning penggurit ora dijawil ing guritan Rembulan, kang ngemot larik-larik mengkene iki (?):

apa penggurit kudu pati geni

apa amung nunggu kang aran pesthi

apa kanthi lumahing asta lan memuji

Kanugrahaning Gusti Kang Maha Suci

Muga-muga ana ing seje wektu mengko ana kang tlaten nggoleki wangsulane pitakon iku.

Guritan ngarep dhewe, Kleting Abang, sajak dijarag amrih sing maca nggoleki dhewe sesambungan antarane ”Kleting Abang” (salah sijine paraga ing lakon (crita rakyat) Andhe-Andhe Lumut karo ”Indonesia kang adil makmur….”

Kleting Abang digambarake mengkene:

Mekaring kembang ing tamansari

endah sulistya ing warni

mangambar amrik wangi

akeh tangan jahil melik methik slirane

Lho, geneya kok Kleting Abang? Kamangka ing antarane Kleting Abang, Kleting Ijo, Kleting Biru, Kleting Kuning, rak kang sinebut pungkasan iku kang ing lakon asline dadi protagonis? Iku pitakon kang thukul, lan mesthi wae babarpisan ora ngluputake nalare guritan. Malahan, yen manut-miturut crita asline sawutuhe, bisa dipitakonake, ”Banjur apa sing ditawakake dening guritan iki?” Mulane, pitakon, ”Geneya kok Kleting Abang?” kae mau sawantah mung kanggo ngabarake manawa penggurit sajak njarag amrih guritane dadi sangsaya rumit.

Pitakon sabanjure, ”Padha-padha milih kang dudu Kleting Kuning (protagonis) geneya padha-padha antagonis-e kok ora Kleting Ijo utawa Kleting Biru? Rong larik pungkasan ing Kleting Abang:  /titi mangsa wanci tumiba mring slira/Indonesia bakal adil makmur lan sentosa// --mbokmanawa bisa aweh dalan kanggo mangsuli pitakon-pitakon mau.

(3)

Geguritan kang kaimpun ing buku iki ngabarake anane cakrik basa (Jawa) kang mbokmanawa bisa diarani tus utawa khas penggurite. Puser Bumi kaya dadi papan ketemune tembung-tembung khas, mbokmanawa saka dielek kang lumrah kango ing bebrayan papane penggurite (nrecik, sethepe, nderuwes, ngawar, ribi-ribi, nyingklo, muges, nerek) lan tembung-tembung kang wis ora pati populer ing pacaturan padinan sarta tetembungan (kang isih) populer kang kapethik saka karya sastra warisane para rumuhun utawa kang wus dadi basa pinathok (bagaskara, ingwang, ewuh aya ing pambudi, wader kalen –saka ”wader kali”, nglurug tanpa bala, menang tanpa ngasorake, eka marang sawiji, satriya piningit, nut ing jaman kelakone).

Puser Bumi uga ngandhut tembung-tembung anyar katon kang digeret saka wewengkon kabudayan seje (fenomena, tivi, dolar, euro, nafsu birahi, liberal kolonial, bagi asil, pornografi, pornoaksi, investor asing).  

Ngrakit geguritan kanthi rerangken tembung-tembung lawas, tembung-tembung padinan, lan tembung-tembung ’silihan’ anyar cetha dudu pakaryan entheng. Untunge, ing Puser Bumi, ketemune maneka jinis tembung kuwi mau ora pati nuwuhake horeg kang ngrubuhake wewangunan gurit sawutuhe, senajan sok ana kalane krasa rada nyrimpet utawa nyandhungi. Sepisan maneh, iki bab rasa-pangrasa saka maca mung pirang ambalan ngono, awit ora ana wektu kang luwih omber nganti titi tibaning wektu kudu dadine atur iki. Tur maneh, seje kang maca mesthine ya seje maneh komentar-e.

Akeh penggurit kang ’kepleset’ gedhene nganti ’kejlungup’ ing babagan pamilihing tembung (diksi), keladuk ngebaki guritan-guritane kanthi tembung-tembung kang wus ora populer ing pasrawungan padinan, kepara saiki malah wus ora (pati) kanggo, kajaba nalika ana kang ngidungake karya sastra/guritan gagrag lawas (tembang) saka riptane para rumuhun: Wulangreh, Wedhatama, utawa basa pakeliran (wayang) candraning nagara, candraning wanodya, lan sapiturute. Tembung ’srengenge’ (kang lumrah digunakake ing bebrayan saiki) kudune ora luwih puitis tinimbang baskara, bagaskara, sang hyang arka, mengkono uga kosokbaline. Endi kang luwih prayoga dipilih dening penggurit, gumantung konteks lan keperluane. Bisa dipilih bagaskara, upamane, amrih bisa ’ketemu’ karo tembung bagas waras kang digunakake (ing larik) sadurunge. Kudu ana wigatine, aja nganti ngrumpaka basa (niyat gawe geguritan) kanthi sangu wewaton manawa: sangsaya ’kawi’, sangsaya ’sanskrit’, iki sangsaya ’sastra’!

Matrape telung jinis tembung: (1) tembung kang wis arang kagunakake ing pacaturan padinan, (2) tembung padinan, lan (3) tembung anyar silihan saka tlatah kabudayan seje iku sajake kaya-kaya wis pancen kudu mangkono ngelingi greget, semangat, lan jiwa-ne Puser Bumi kang bisa kaaturake kanthi: ”prihatin manoni (kabudayan) Jawa kang sangsaya kagiles dening globalisasi: //geneya/kokjabel basaku/basa kang kebak piwulang luhur/suba-sita, tatakrama /lan tepa-slira//, apadene rasa prihatin kang (bisa) mrenthul dadi sengit marang: … kancil liberal kolonial kang ngajak bagi asil//.

Sinawang saka pandhapuking tembung-tembung ing saben guritane, cetha yen Mas Gampang Prawoto wis yasa papan mligi pinangka jejering pangripta guritan ing donyaning Sastra Jawa Gagrag Anyar. [Bonari Nabonenar